“बिशाल ती महिलाको स्टोरी बनाउनु परो ।” मेरो सहकर्मी प्याटिकले केही दिन अघि घरेलु हिंसामा परेकी एउटी महिलाको फिचर लेख्नु पर्ने आग्रह गर्यो । “हुन्छ ।” मैले सहजै उत्तर दिए । नेपालमा हुँदा पत्रकारिता गरेको अनुभव भएको हुनाले पनी मलाई त्यो प्रस्ताव स्वीकार्न खासै गाह्रो भएन । मेरो स्वकारोक्तिसँगै दोस्रो दिन मेरो कार्यक्षेत्रमा पर्ने क्वेन जिल्लाको कुनै गाउँमा मलाई स्थानीय भाषा सहयोगी प्रेसिलासँगै पठाइयो । पीडितको बारेमा आवश्यक जानकारी लिएर पीडितको घर पुगेको भेट भएन । पत्ता लगाउँदै जाँदा अलि पर छिमेकीको घरमा मकै छोडाउँदै रैछन् ।
सहयोगी प्रेसिलालाई पीडितले कुरा गर्न मान्छ कि मान्दैन सोध यदि मान्छ भने अनुमति फारम भर अनि कुराकानी गरौला भनेर भने । एक्सनएडको एउटा प्रावधान यस्तो छ कि पीडितले लिखित मन्जुरी नदिइकन फोटो वा भिडियो खिच्न, प्रकाशन प्रशारण गर्न पाइँदैन । पे्रसिला सोध्न लाग्दा मैले झोलाबाट क्यामरा झिकेर स्टाण्डमा फिट गर्दै थिए । “हाम्रो फोटो खिचेर पैसा कमाउने ।” अघि शान्तसँग मकै छोडाइरहेको झुस्स दाह्रीवालले जंगिदै भन्यो, “मेरो फोटो खिच त मात्र तलाई अहिल्यै पुलिस ल्याएर पक्राउँछु ।”
म त छक्कै परे । जनआन्दोलन २ को बेला नेपालगन्ज नर्सिंग होममा ल्याएको घाइतेको फोटो खिच्न लाग्दा एकजना सरकारी अधिकारीले मेरो क्यामरा खोस्दै यसैगरी धम्क्याएको सम्भिmए । धन्न त्यतिबेला तत्कालिन पत्रकार महासंघ बाँके शाखाका सचिव जयनारायण शाह दाईले जोगाएका थिए । यहाँ त पुलिसै बोलाउँछु भनेपछि त के गर्नु के गर्नु भयो । अलमल्लमा परे । नेपाल भाको भै लु लु बेला त हेरुम् भन्नु हुन्थ्यो । अर्काको देश । “मैले तपाईको फोटो खिचेको पनि छैन, खिच्ने रहर पनि छैन । म त उहाँको कुरा सुन्न पो आको हो । सम्हालिँदै छेउमा बसेकी महिलालाई देखाउँदै मैले भने । “हुन्न हुन्न हाम्रो फोटो बेच्ने । जाने भइ गइहाल होइन भने पुलिस बोलाउँछु ।” उस्को पारो सेलाउने संकेत देखिएन ।
“होइन यो मान्छेले किन यस्तो गर्दैछ -” मैले प्रेसिलालाई सोधे । “यी महिलाको श्रीमान् यहि हो के -” उसले कानछेउ आएर भनि । बल्ल मेरो चेत खुल्यो । किन यो मान्छे यसरी पड्किएको रहेछ भन्ने कुरा बल्ल भेउ पाए ।
एक्सनएडको क्वेन जिल्लामा महिला संरक्षण केन्द्र भन्ने महिला हिंसा विरुद्धको एउटा कार्यक्रम छ । त्यहाँ दैनिक महिला हिंसाका पीडितहरु निवेदन लिएर आउँछन् । मलाई पक्राउने धम्की दिनेले पनि आफ्नी श्रीमति कुटेपछि केन्द्रको सहयोगमा स्थानीय प्रहरीले पक्राउ गरी केही दिन थुनामा राखेछ । अब आयन्दा कुटपीट नगर्ने, श्रीमतिलाई माया गर्ने भन्ने र्सतमा उ छुटेको रहेछ । घटना विवरण थाहा पाएपछि बल्ल मलाई लाग्यो उसले किन यस्तो गर्यो भनेर । मलाई पुलिस लगाएर पक्राउने अनि मेरै बुढिको फोटो खिच्न आउने भन्ने भान पर्यो होला सायद यसरी म सँग पड्किएको ।
ती महिला हामीसँग कुरा गर्न खोज्दैथिन । सायद उनि आफ्नो दुखेसो हामीलाई सुनाउन चाहन्थिन तर कुरा गर्न अनुमति नै लिने अवस्था नभएपछि हामी त्यहाँबाट निस्कियौ । “यहि हो महिला हिंसाको उदाहरण ।” सहयोगी प्रेसिला बोली । मलाई पनि लाग्यो सायद हामी त्यहाबाट हिँडेपछि त्यसले फेरी आफ्नो श्रीमतिलाई पक्कै काली गर्यो होला ।
नेपालबाट आउँदा मलाई लाग्थ्यो । महिला हिंसा नेपालमा मात्रै होला । तर त्यस्तो रहेनछ । यहाँ पनि महिलामाथिको हिंसा कम रहेनछ । कति सम्म भने पाल्न सक्नले जतिवटा पनि बिहे गर्न पाउँदो रैछन् । न कानूनले छेक्ने, न समाजले न त महिलाले नै । युगाण्डामा बहुविवाह विरुद्धको कानून पनि छैन । केही अघि एकजना बहुविवाह पीडित महिलालाई सोधे “तपाईलाई श्रीमान्ले अर्कि बिहे गर्दा महिला अधिकार हनन् भयो जस्तो लाग्दैन -” “छोराछोरी अनि मलाई राम्रोसँग पाले भैहाल्यो नी ।” ती महिलाको जवाफले म त छक्कै परे, उनले थपिन् “श्रीमान्ले पाल्न सके जति विहे गरेनी के हुन्छ र -”
उनको जवाफ सुनेपछि भने मलाई नेपालका महिलाहरु त अलि अगाडि रहेछन् भन्ने लाग्यो । कम्तिमा नेपालमा बहुविवाह विरुद्धको कानून छ । कुनै महिलाले आफ्नो श्रीमान्ले अर्की विहे गर्यो भनेर भन्यो भने पक्राउ गरिन्छ भनेर मैले यहाँ भन्दा मेरै सहकर्मीहरु पनि छक्क परे ।
अझ एकदिन मैले नेपालमा त श्रीमान्ले श्रीमतीको इच्छा बिना यौन सर्म्पर्क राख्न खोज्यो भने पनि कानून लाग्छ भनेर भनिदिए । सबै जना ट्वा परेर मुखामुख पो हर्ेन लागे बा । त्यसैबिच एउटा महिलाले भनि हालिन् “यस्तो पनि कानून हुन्छ ।” उनको भनाईबाटनै मैले बुझे कि यहाँ पनि नेपाली महिलाहरुजस्तै श्रीमतीको शरिरमाथि श्रीमान्को अधिकार हुन्छ भन्ने सोच रहेछ ।
नेपाल र युगाण्डा जनसंख्या र क्षेत्रफलको हिसाबले त्यति फरक भएको देश होइन् । तर महिला र महिला सम्बन्धि कानूनको हकमा भने नेपाल धेरै अगाडि जस्तो लाग्यो । म नेपाली भएको नाताले त्यसो भनेको होइन कि मैले माथि उल्लेख गरेका केही उदाहरणहरुले पनि नेपालको कानून महिलाहरुको पक्षमा छ भन्न मिल्छ जस्तो मलाई लाग्छ । तर महिलाहरुमाथि गरिने व्यवहार र सोच भने नेपाल र युगाण्डामा खासै फरक छैन । यो लेख यहाँ पनि पढ्न सक्नुहुन्छ ।
